เอกสารประกอบการสอน "การจัดการชีวิตอย่างชาญฉลาด"

ชุมชนแห่งการเรียนรู้เพื่อเปลี่ยนแปลงการเรียนรู้ในสังคม

วิชาจิตตปัญญา:

ศาสตร์ในการสร้างชุมชนแห่งการเรียนรู้เพื่อเปลี่ยนแปลงการเรียนรู้ในสังคม

ปีการศึกษา 2558 ภาคเรียนที่ 3 สำนักวิชาศึกษาทั่วไป สำนักวิชาศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ ได้เริ่มเปิดสอนรายวิชาจิตตปัญญาเป็นวิชาเลือกเสรี เพื่อมุ่งเน้นการผลิตบัณฑิตพึงประสงค์ในสังคมไทยและสังคมโลก และดำเนินการเปิดสอนรายวิชานี้อย่างต่อเนื่องในปีการศึกษา 2559 ภาคเรียนที่ 1 ซึ่งในแต่ละภาคเรียนนั้นมีนักศึกษาสนใจลงทะเบียนเรียน ภาคเรียนละ 100 คน สำหรับการเก็บรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับผลการเรียนรู้ของนักศึกษาจากกระบวนการนี้ ได้รวบรวมจากนักศึกษาจำนวน 200 คนที่เรียนรายวิชานี้ในภาคเรียนที่ 3 ปีการศึกษา 2558  และภาคเรียนที่ 1 ปีการศึกษา 2559 มีนักศึกษาที่ลงทะเบียนเรียนวิชานี้มาจาก6 สำนักวิชา ดังนี้ สำนักวิชาการจัดการ สำนักวิชาสหเวชศาสตร์และสาธารณสุขศาสตร์ สำนักวิชาเทคโนโลยีการเกษตร สำนักวิชาศิลปศาสตร์ สำนักวิชาสารสนเทศศาสตร์ สำนักวิชาวิศวกรรมและทรัพยากร ซึ่งนักศึกษาเหล่านี้มีพื้นฐานแตกต่างกัน ไม่ว่าจะเป็น หลักสูตรและสำนักวิชา ภูมิลำเนา ศาสนา เป็นต้น จากสภาพความแตกต่างที่มาอยู่ร่วมกันนี้ทำให้ นักศึกษาเหล่านี้ต้องเผชิญกับสภาวะความเครียดและปัญหาในการอยู่ร่วมกับผู้อื่น ปัญหาการปรับตัว ไม่ว่าจะเพื่อนที่อยู่ห้อง/หอเดียวกัน เพื่อนร่วมสำนักวิชา รวมถึงครอบครัว จึงการเก็บความคิด/ความรู้สึกไว้ภายใน การไม่ไว้วางใจผู้คนรอบข้าง การแข่งขันสูง เป็นต้น

เมื่อนำกระบวนการจิตตปัญญาเข้ามาใช้ในห้องเรียน โดยเน้นจัดกระบวนการเรียนรู้โดยใช้สุนทรียะสนทนา เป็นเครื่องมือให้นักศึกษาได้มีโอกาสพูดและฟังซึ่งกันและกันอย่างลึกซึ้ง กระบวนการนี้ให้นักศึกษาจับคู่กับเพื่อนและสลับกันเล่าเรื่องชีวิตวัยเด็กให้กันและกัน และเพิ่มเป็น 4 คน จากนั้นให้แต่ละคนได้เล่าความประทับใจจากการฟังเรื่องราวของเพื่อนและสิ่งที่ได้เรียนรู้จากวัยเด็กของเพื่อน จากนั้นเปลี่ยนเป็นกลุ่มใหญ่เล่าเรื่องราวที่ตนเองอึดอัดขัดใจ หรือขัดแย้งไม่เคยเล่าที่ไหนมาก่อน พบว่า นักศึกษาร้อยละ 80 จากจำนวนนักศึกษาที่ลงวิชานี้ทั้ง 2 ภาคเรียน 200 คน ได้สะท้อนความประทับใจและสิ่งที่ได้เรียนรู้จากเรื่องราวของเพื่อนที่หลากหลาย โดยเฉพาะประเด็น ปัญหาที่เกิดขึ้นไม่ใช่ตัวเองเท่านั้น ยังมีคนอื่น ๆ อีกมากมายที่ต้องเผชิญปัญหาต่าง ๆ นานาและแสนสาหัสมากว่าตนเอง ทำให้มองว่าปัญหาของตนเองเล็กนิดเดียว เมื่อเทียบกับปัญหาที่เพื่อน ๆ ได้เผชิญมาก นอกจากนี้สิ่งที่ได้เรียนรู้คือ มิตรภาพและพื้นที่ความปลอดภัยที่สามารถช่วยกันสร้างขึ้นมาได้  แต่สิ่งที่นักศึกษาแต่ละคนได้สะท้อนจากการเรียนรู้ชุมชนเล็ก ๆ ของพวกเขาก็คือ “การปลดปล่อยพันธนาการของตนเอง”  ความรู้สึกโล่งใจ โปร่งสบายและคลายเครียด พร้อมที่จะเผชิญกับสิ่งใหม่ ๆ ที่เข้ามาในชีวิตได้ต่อไป ดังนั้นความพยายามแก้ปัญหาสังคมเชิงระบบจะไม่สามารถบรรลุความสำเร็จได้ หากปราศจากรากฐานที่สำคัญคือ ชีวิตที่ผ่อนคลายและชุมชนแห่งการเรียนรู้ อันเป็นกระบวนทัศน์ใหม่ที่มีต่อการทำงานกับสังคม การแก้ปัญหาเชิงระบบภายใต้กระบวนทัศน์เก่า ส่งผลให้ชีวิตเกิดความตึงเครียด ทำลายความสัมพันธ์ของคนในชุมชน สองส่วนนี้ย่อมขัดแย้งโดยตรงต่อแนวทางชุมชนแห่งการเรียนรู้

คำสำคัญ (Keywords) จิตตปัญญาศึกษา ชุมชนแห่งการเรียนรู้ พื้นที่ความปลอดภัย

เป็นส่วนหนึ่งในการนำเสนอในการประชุมวิชาการระดับชาติ “การเรียนรู้เชิงรุก” ครั้งที่ 5 (The 5^th Active Learning National Conference 2017)

เพียงแค่คลิก วิธีคิดเปลี่ยน

เพียงแค่คลิก วิธีคิดเปลี่ยน: การเรียนรู้ผ่านกิจกรรม “สร้างสรรค์อย่างสรรสร้างเพื่อผู้สูงวัย”

การเรียนรู้เพื่อให้เกิดสำนึกต่อสาธารณะ การแก้ปัญหาเฉพาะหน้า หรือการเข้าใจผู้อื่น ไม่สามารถเรียนรู้ได้จากการบอกเล่า การบรรยายในชั้นเรียน แต่การเรียนรู้สิ่งเหล่านี้ต้องเกิดจากการกระทำ หรือการลงมือทำจะทำให้ผู้เรียนได้เข้าใจอย่างถ่องแท้และลึกซึ้ง ทั้งนี้โดยการมองเห็นคุณค่าของตนเองและผู้อื่นเป็นสำคัญ ดังนั้นในรายวิชามนุษยภาพ ชีวิตและการพัฒนาตนเอง ได้จัดกิจกรรมเสริมรายวิชา “สร้างสรรค์อย่างสรรสร้างเพื่อผู้สูงวัย” อันเน้นถึงวัตถุประสงค์การเรียนที่ต้องการให้ผู้เรียนได้ตระหนักต่อคุณค่าของสาธารณะ เกิดสำนึกสาธารณะเป็นสำคัญ จึงได้ร่วมมือกับศูนย์บริการวิชาการ มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ และชมรมผู้สูงอายุ อำเภอท่าศาลาและอำเภอปากพนัง จังหวัดนครศรีธรรมราช เพื่อลดช่องว่างระหว่างมหาวิทยาลัยกับชุมชน และอัตราเสี่ยงของความขัดแย้งระหว่างมหาวิทยาลัยกับชุมชน อันนำไปสู่การปรับปรุงรูปแบบกิจกรรมเสริมของรายวิชาในช่วงปีการศึกษา 2558

ดังนั้นกิจกรรมเสริมการเรียนรู้นี้ได้กำหนดกิจกรรมขึ้นมา โดยให้นักศึกษาได้ออกแบบรูปแบบกิจกรรมเองภายใต้แนวความคิด “การใส่ใจสุขภาพและความปลอดภัยของผู้สูงวัย” และลงมือทำกิจกรรมกับกลุ่มชมรมผู้สูงอายุ เริ่มตั้งแต่การเตรียมการ การติดต่อประสานงาน เป็นต้น แต่การลงมือปฏิบัตินั้นไม่ได้เป็นไปตามที่ออกแบบหรือกำหนดตามเป้าหมาย เกิดปัญหาและอุปสรรคในรูปแบบต่าง ๆ เช่น ไม่มีไฟ ไม่มีเครื่องเสียง สภาพอากาศร้อน ฝนตก ผู้สูงวัยไม่สนุก กิจกรรมน่าเบื่อ ฯลฯ ในที่สุดแล้วทั้งนักศึกษาและผู้สูงวัยสามารถดำเนินกิจกรรมได้สำเร็จ แม้ว่าเบื้องต้นนักศึกษารู้ไม่อยากทำกิจกรรม ไม่แน่ใจว่า ผู้สูงวัยจะคิดอย่างไร แต่เมื่อลงมือปฏิบัติจริงก็สามารถแก้ปัญหาต่าง ๆ เฉพาะได้ รวมถึงผู้สูงวัยให้ความร่วมมือเป็นอย่างดี นำไปสู่ความรู้สึกผูกพันเสมือนลูกหลานและญาติผู้ใหญ่ จนทำให้นักศึกษาคิดถึงญาติผู้ใหญ่ทางบ้าน และตระหนักถึงความกตัญญูกตเวที ซึ่งจากกิจกรรมเสริมนี้เป็นการเรียนหนึ่งที่เสริมสร้างคุณธรรมจริยธรรมและการแก้ปัญหาเฉพาะของนักศึกษาได้เป็นอย่างดี ทั้งนี้ได้จากการประเมินนักศึกษาหลังจากปฏิบัติกิจกรรมและสะท้อนคิดผ่านการเขียนเรื่องเล่าของตนเองผ่านกิจกรรมนี้ อันได้ข้อสรุปและข้อคิดว่า “เพียงแค่คลิกเท่านั้น วิธีคิดของตนเองก็เปลี่ยนไป ใจตนก็เปิดกว้าง” ซึ่งเป็นบทเรียนหน้าหนึ่งของการเรียนรู้ผ่านประสบการณ์อย่างแท้จริง

คำสำคัญ (Keywords) จิตอาสา คุณธรรมจริยธรรม การเรียนรู้ผ่านประสบการณ์

เป็นส่วนหนึ่งของการนำเสนอในงานประชุมวิชาการ การเรียนรู้เชิงรุก  “Active Learning: Challenges and Innovations”     5 - 6 สิงหาคม 2559  ณ โรงแรมทวินโลตัส จ.นครศรีธรรมราช

มองมุมบวกท่ามกลางปัญหา

มองมุมบวกท่ามกลางปัญหา
ก.
ข.
ค.
ง.

รู้จักตนเอง รู้จักผู้อื่น ผ่านหน้าต่างโจ ฮารี

หน้าต่าง JOHARI กับ 4 พื้นที่ หรือหน้าต่าง 4 ช่อง
1 พื้นที่สาธารณะ (Open)
2 พื้นที่บอด (Blind)
3 พื้นที่ซ่อนเร้น (Hidden)
4 พื้นที่มืด (Unknown)

การสร้างจิตสาธารณะในสังคม